اسیب های نوپدیداجتماعی (اعتیاد به اینترنت)

درحال حاضر در آمريكا اعتقاد بر اين است كه اين شاهراه ها نه تنها بسياري از مشكلات اجتماعي، اقتصادي،
فرهنگي و آموزشي را حل خواهد كرد بلكه آمريكا را در مقام اول و سروري كشورهاي جهان قرار خواهد داد .برخي
معتقدند تعريف اينترنت به دليل سيال بودن آن مشكل است ولي از اينترنت تعاريف متعددي ارائه شده است كه به برخي
از آنها اشاره مي كنيم.
اينترنت شبكه الكترونيكي از شبكه ها است كه افراد و اطلاعات را از طريق كامپيوتر و ديگر وسايل ديجيتالي به هم
( متصل م يكند و امكان ارتباط افراد با همديگر و انتقال اطلاعات را فراهم م يآورد. (دي ماگيو، 2001
در خصوص تعريف اينترنت مارتين ايروين استاد دانشگاه جرج تاون پاسخ هاي رايج به سئوال اينترنت چيس ت
(شبكه جهاني كامپيوتري) را كافي نمي داند. وي م يگويد كه اينترنت سه جزء دارد:
-1 سيستم جهاني كامپيوتري كه از وسايل مشترك ارتباطي استفاده م يكند.
-2 جامعه اي از انسا نها كه از تكنولوژي ارتباطي مشترك استفاده م يكنند.
( -3 سيستم اطلاعاتي كه در تمامي جهان گسترده شده است. (موين، 2002
به نظر مي رسد تعاريف مختلف اينترنت در چند ويژگي اينترنت اشتراك نظر دارند. اول اين كه اينترنت شبكه اي از
كامپيوترهاي به هم متصل است. دوم اين كه شبكه كامپيوتري امكان انتقال پيام ها و اطلاعات را به طرز سريعي ممكن
ساخته است.
تاريخچه شكل گيري اينترنت
اصطلاح فضاي رايان هاي براي اولين بار در سال 1982 در يك داستان علمي تخيلي به كار برده شد . ما در
گفتارمان از فضاي رايانه اي به عنوان يك مكان فيزيكي ياد مي كنيم اما در واقع اين طور نيست . فضاي رايانه اي اگرچه
اصطلاحي نسبتاً جديد است اما مفهوم آن جديد نيست و پيدايش اين مفهوم، همزمان با اختراع تلفن توسط الكساندر
گراهام بل در سال 1876 بوده است.
اصطلاح فضاي رايان هاي براي اولين بار در سال 1982 در يك داستان علمي تخيلي به كار برده شد . ما در گفتارمان از
فضاي رايانه اي به عنوان يك مكان فيزيكي ياد مي كنيم اما در واقع اين طور نيست . فضاي رايانه اي اگرچه اصطلاحي
نسبتاً جديد است اما مفهوم آن جديد نيست و پيدايش اين مفهوم، همزمان با اختراع تلفن توسط الكساندر گراهام بل در
سال 1876 بوده است.
اينترنت اين بزرگراه مرعوب كننده در پنتاگون (وزارت دفاع آمريكا) متولد شد. نام دوران كودكي اينترنت آرپانت بود كه
در بدو تولد يعني در سال 1969 بر آن نهاده شد. آرپانت به عنوان شالوده اصلي اينترنت برآن بود تا خود را به شبك ه هاي
راديويي و ماهواره اي وقت و همچنين به كامپيوترهاي ديگر متصل كند و كار پژوهش هاي مربوط به وزارت دفاع آمريكا را
با سرعت و كيفيت بهتر به انجام رساند. اين پژوهش ها و پروژه ها كه در آرپانت دنبال مي شد غالباً در خدمت كاخ سفيد
بود و به اين ترتيب آن چه امروز به اينترنت انجاميده، تونل محرمانه اي بوده است كه محققان، كارشناسان و
آكادميسين هاي آمريكا از آن عبور مي كردند. در حقيقت آرپانت يا همان اينترنت جوان، خط تماس الكترونيك و محرمانه
دست اندركاران وزارت دفاع آمريكا و پژوهشگران بوده است. آرپانت به اين نيت متولد شد كه به كارشناسان نظامي و
كامپيوترها كمك كند تا طرح هاي نظامي را به پيش ببرند و در سراسر آمريكا از تجارب و منابع يكديگر بهره مند شوند. آن
چه امروز به نام پست الكترونيك 1 مطرح شده و يكي از خدمات رايج اينترنت محسوب مي گردد، محصول همان دوران
تماس كارشناسان نظامي و كامپيوترها در آرپانت است. بايد به اين گفته افزود كه پيشرفت هاي تكنولوژيك اينترنت عملاً
مديون همان نيازهاي كاخ سفيد بوده است، به ويژه آن كه پيام هايي كه رد و بدل مي شده از جنبه امنيتي بايد كاملاً
تجزيه و به مجاري و مقاصد مختلف ارسال مي شده تا در صورتي كه هر يك از مجاري ارسال پيام ها به هر علتي مسدود
( مي شد و يا ضربه م يديد را ههاي ديگر بازمانده باشد. (قدياني، 1384
اينترنت تا سال 1984 كمتر از پانصد كامپيوتر ميزبان داشت و اين كامپيوترها عمدتاً در آزمايشگا ه هاي نظامي و
بخش هاي كامپيوتري آمريكا قرار داشت. اما چهار سال بعد در سال 1987 اينترنت در صدها دانشگاه و آزمايشگاه
پژوهشي، صاحب 28 هزار كامپيوتر ميزبان شد. كه در حال حاضر اين رقم به بيش از 100 ميليون رسيده است و روز به
روز بر تعداد آن افزوده مي شود و تخمين زده مي شود كه روزانه 7000 استفاده كننده ديگر نيز به اين جمع افزوده شوند
و تا سال 2010 تعداد مشتركين به يك ميليارد نفر م يرسد. (همان)
تأثيرات اينترنت
در مورد آينده اينترنت و تأثيرات آن بر جوامع بشري ديدگاه هاي متفاوتي وجود دارد . ديدگاه هاي خوشبينانه
معتقدند اين شبكه باعث آگاهي بيشتر ملت ها شده و آنها را از تاريكي جهل استبدادي و استعماري نجات خواهد داد .
جريان آزاد اطلاعات رژيم هاي خودكامه و استبدادي را متزلزل ساخته و با اشاعه اطلاعات سانسور نشده، مردم را در اين
امر ياري خواهد كرد. اين بزرگراه ها باعث خواهد شد كه ملت ها و گروه ها از درد و رنج هاي يكديگر آگاه شوند و براي
( همبستگي و رفع مشكلات خود تلاش كنند. (قدياني، 1384
به طور كلي در تاريخ بشري نظام سلطه با پيشرفت تكنولوژي و علم هرگز از بين نرفته و بلكه از نظر مشخصات
ظاهري، خود را منطبق با عصر ساخته، همواره قدرتمند و دارا به استعمار و استثمار فقير و ضعيف پرداخته است. در عصر
آينده نيز صاحبان و ثروتمندان اطلاعات، فقراي اطلاعات را استعمار كرده و به سلطه خود ادامه خواهند داد. نظام جهاني
استكبار سعي در يكسان سازي فرهنگي و غلبه فرهنگ خود بر ملل جهان سوم را خواهد داشت و در اين راه از هيچ
كوششي فروگذار نخواهد كرد. آنچه مسلم است خوش بيني و بدبيني مطلق در برابر اين پديده صحيح نيست . بلكه بايد
بي طرفانه و به دور از تعصب به نقد جنبه هاي مختلف اينترنت پرداخت. به هر حال بزرگترين تحول بشري در حال وقوع
است و ما چه خواهيم و چه نخواهيم در برابر اين تحول عظيم قرار گرفته ايم. اين ضرورت و اجبار است و انتخابي در كار
نيست.
1. Cyberspace.
2. ARPANET
3.E-mail
نوجوانان و اينترنت
كاربري اينترنت و تفاوت هاي جنسيتي
نوجوانان، يكي از گروه هاي سني هستند كه علاقه شديدي به اينترنت نشان داده اند . اين رسانه به واسطه
چندگانگي و همچنين قدرت جذب افراد، جايگاه ويژه اي در ميان اين گروه سني در سراسر دنيا پيدا كرده است. براساس
مطالعات جديدي كه در مؤسسه پژوهشي پيو درخصوص تأثير اينترنت برزندگي نوجوانان صورت گرفته است، حدود 93
درصد از نوجوانان آمريكايي كاربر اينترنت هستند و اغلب به اشتراك مطالبي چون فايل هاي ويدئويي، عكس و متن
(درسي و غيردرسي) اقدام مي نمايند. 28 درصد از آنان صاحب وبلاگ هستند و اينترنت را به تلويزيون و سينما ترجيح
مي دهند. براساس همين مطالعه، پسرها به اشتراك گذاشتن فيلم و دختران به وبلا گنويسي و اشتراك عكس علاقه مند
نتايج اين تحقيق در جدول زير به صورت خلاصه آورده شده است. .(Miller, 2002:p هستند( 56
جدول ( 1): انواع كاربري اينترنت توسط نوجوانان امريكايي دختر و پسر
نوع كاربري درصد نوع كاربري درصد
جستجوي براي اطلاعاتي كه در موردشان زياد
نمي شود راحت صحبت كرد
18 ارسال و دريافت ايميل
92
ايجاد يك صفحه وب 24 جستجو براي سايت هاي سرگرمي 84
سايت هاي بهداشتي و اطلاعاتي درخصوص سلامت 26 دريافت اطلاعات براي سرگرمي هاي خاص فردي 69
خريد آن لاين 31 اخبار 68
مراجعه سايتي كه بتوانند عقايد خود را بيان كنند 38 بازي و دانلود كردن بازي 66
بررسي سايت تيم ها و كلوپ ها 39 تحقيق درخصوص خدمات يا محصول پيش از
خريد آن 66
دانلود موسيقي 53 گوش دادن به موسيقي آ نلاين 59
چت 55
به طور كلي، پسران بيش از دختران از ايميل، خريد، جستجوي اطلاعات و پورنوگرافي استفاده مي نمايند
و دختران، با توجه به اعتماد كمتري كه به اينترنت دارند، به برقراري ارتباط عاطفي و عاشقانه علاقه مندتر مي باشند
.(Taci, 2001:p 52)
از آنجايي كه هنوز مطالعه و پژوهش چنداني در خصوص تأثيرات اينترنت بر روي دختران و پسران به صورت مجزا
صورت نگرفته است، تقريباً در برخي موارد، آن هم به صورت موردي، مي توان اين تفاوت ها را مشاهده نمود. اگر چه اين
تفاوت ها در زنان و مردان بزرگسال به لحاظ رشد شخصيتي و تمايز آشكار جنسيتي بررسي شده است، اما در بسياري از
موارد، نمي توان آن را به دنياي نوجوانان و جوانان تعميم داد؛ زيرا اين گروه هاي سني در شرايطي كاملا متفاوت قرار
دارند و لذا براي پژوهش در اين حيطه، بايد روش خاصي در نظر گرفته شود. در اين نوشتار سعي شده است تا ب ا نگاهي
كل نگر به اين مقوله پرداخته شده و حتي الامكان، مصاديق تفاوت كاربري اينترنت بين دختران و پسران لحاظ گردد.
تأثير اينترنت بر فرهنگ نوجوانان
استفاده از اينترنت و رسانه هايي كه به صورت بين المللي عمل مي نمايند به افراد اجازه م يدهد تا با عناصر فرهنگي
جديد آشنا شده و در كنار عناصر فرهنگي ملي خود، از آنها استفاده نمايند . امروزه، مفاهيم كلاسيك فرهنگ در فرآيند
جهاني سازي شموليت خود را از دست داده اند و اين مسئله، نكات مثبت و منفي بسياري را در پي داشته است. آشنايي و
تداخل فرهنگ كشورها با يكديگر، به انواع خرده فرهنگ هاي جديد و پويايي آنها منجر شده و مي تواند زمينه ساز تعامل و
توافق مردم دنيا و درك آنها از يكديگر باشد. از سوي ديگر، اين مسئله با ساختارشكني هايي كه ممكن است در اين ميان
اتفاق بيفتد و نيز جريان تسلط بر فرهنگ هاي ديگر، شكل ديگري به خود خواهد گرفت. دورنماي فرهنگ در دنياي امروز
سلسله مراتب حيرت آوري از استقلال و استنتاج در تعاريف مفاهيم را به همراه دارد. در رابطه با فرهنگ، اين پارادايم ها
به خود گرفته اند. « فوق فرهنگ » و « موزائيك فرهنگي » ،« فرهنگ مجازي » ،« سوپرماركت فرهنگي » نام هاي جديدي چون
مي نويسد : اين سوپرماركت ها نيز « سوپرماركت فرهنگي » در كاربرد استعاره « ديويدهاروي » به نقل از « گوردن ماتيو »
مانند سوپرماركت هاي غذايي در سال هاي اخير، اجناس متنوع تري را عرضه مي كنند . به عنوان مثال نخودهاي كنيا،
آواكادوهاي كاليفرنيا، سيب زميني آفريقاي جنوبي، سيب هاي كانادايي و.... همه در يك فروشگاه ديده مي شوند و به
لذا .(cf.Mathews, لطف تلويزيون، ماهواره و اينترنت در سوپر ماركت فرهنگ نيز چنين وفوري وجود دارد ( 2000
دسترسي و اطلاع افراد از جلوه هاي فرهنگي در گوشه وكنار دنيا بسيار به سهولت اتفاق مي افتد و نوجوانان كه از
تأثيرپذيري و كنجكاوي بيشتري نسبت به ساير اقشار برخوردارند، به ميزان بيشتري در معرض پيامدهاي آن قرار
مي گيرند. در اين ميان، تفاوت گزينش اطلاعات در استفاده دختران و پسران از اين مرسولات و هم چنين ميزان
تأثيرپذيري آنها نيز قابل بررسي و ملاحظه مي باشد. دختران به ايجاد ارتباط، جلب توجه، ايجاد عشق ، دوستي و مد و
بعنوان مثال، برپايي روز ولنتاين در (cf. kornblum, پسران به سرگرمي و خريد اينترنتي گرايش بيشتري دارند .( 2007
ايران از طريق اينترنت و ماهواره و به طور عمده از سوي دختران رواج يافته است. براي فهم بهتر موضوع، مي توان به
52 درصد از پاسخ گويان اين پژوهش را / تحقيقي كه توسط اساتيد دانشگاه الزهرا صورت گرفته است اشاره نمود . 8
90 درصد از جوانان، روز ولنتاين را / 15 تهراني تشكيل مي داده اند. براساس اين تحقيق، 9 - دختران و زنان جوان 25
7 درصد از آنها با اين مسئله آشنايي نداشتند. براساس نظر پاسخ دهندگان، اگر چه برگزاركنندگان / مي شناختند و فقط 8
روز ولنتاين معتقد بودند كه اين سنت ريشه در فرهنگ غرب دارد اما براين باورند كه اين مسئله قابل استفاده در سراسر
.( دنيا است. در جدول زير، ميزان رشد و استقبال از اين فرهنگ وارداتي ملاحظه مي شود (مهدي زاده، 1376
جدول ( 2): توزيع روند برگزاري روز ولنتاين از 1379 تا 1385
سال فراواني فراواني تجمعي
2/2 5 1379
6/7 15 1380
13/2 30 1381
20/6 47 1382
38/4 88 1383
51/4 118 1384
66/6 153 1385
نفوذ فرهنگ خشونت (از طريق بازيهاي رايانه اي)، بي پروايي و آزادي جنسي (از طريق سايت هاي پورنو و چت روم
ها)، رواج اصطلاحات و كلمات جديد كه اخيراً در ميان نوجوانان بسيار متداول شده است و... نشان از تأثير و ميزان
اهميت اينترنت در ساخت فرهنگ نوجوانان جامعه دارد.
اختلال اعتياد به اينترنت
تحقيق هاي كلينيكي روانشناسان و روانپزشكان بر روي رفتارهاي اعتيادآور، بطور برجسته روي وابستگي هايي از
قبيل اعتياد به دارو و الكل تكيه كرده است. اما هنگامي كه بسياري از محققان معتقد بودند
كه اصطلاح اعتياد بايد تنها براي مواردي كه مستلزم اعتياد به دارو است به كار برده شود . تحقيقات
پژوهشگران(يانگ، 1996 ) روي تعدادي از رفتارهايي كه بالقوه و بطور پنهاني، اعتيادآور بودند نشان داد كه اين رفتارها كه
شامل، اختلالهاي خوردن، قماربازي بيمارگونه و نامعقول، وابستگي به كامپيوتر و بازيهاي كامپيوتري و چت كردن در چت
روم ها و..... مي باشند، مي توانند مانند ديگر مواد روان گردان فرد را به سوي رفتار اعتيادآور سوق دهند.
به نظر مي رسد برخي از افرادي كه به دليلي وابسته به اينترنت مي شوند دچار اختلالات رفتاري آسيب شناختي 1
خواهند شد كه از برخي جهات، همسان ديگر اشكال رفتارهاي وسواسي 2 است. آنان ساعت ها و روزها وقت خويش را
صرف ارتباط درون شبكه اي مي كند، توان قطع اين ارتباط را ندارند و علاقه اي به ترك كامپيوترهايشان نشان نمي دهند .
( در حالي كه در همين زمان، فعالي تهاي زندگي واقعي و روابط اجتماعي آنان از هم فرو مي پاشد. (يانگ، 1998
تعريف:
به نوعي استفاده از اينترنت اطلاق مي شود كه بتواند مشكلات روانشناختي، درسي و يا » به طور كلي اين اختلال
«. شغلي در زندگي فرد ايجاد كند و منجر به نوعي وابستگي رفتاري به اينترنت مي گردد
اين اختلال با ويژگ يهاي زير تعيين م يشود:
١.Pathological Behavioral Disorder
2 .Compulsive Behaviors
احساس هيجاني ناخوشايند؛ مانند اضطراب، افسردگي و مانند آن در زماني كه فرد در تماس با اينترنت نيست.
قابليت تحمل و عادت كردن به اثرات كار با اينترنت.
(2002 ، انكار رفتارهاي مشك لزا. (كاپلان 1
اينترنت به خودي خود ابزاري بي طرف و خنثي است كه در ابتدا براي تسهيل تحقيقات در بين نهادهاي علمي و
نظامي بوجود آمد اما اين كه امروزه مردم چگونه از آن استفاده مي كنند، مشكل عمده اي را براي بهداشت رواني جامعه
( ايجاد كرده است. (يانگ، 1996
ديويس ( 2001 ) اصطلاح اعتياد را به نوعي وابستگي فيزيولوژيكي بين يك شخص و يك محرك، كه معمولاً نوعي
اين اصطلاح براي استفاده مرضي يا سوء DSM-IV ( مواد است اطلاق مي كند و به همين جهت در بين معيارهاي ( 2000
مصرف نيز مورد استفاده قرار نگرفته است. همانطور كه اجبار در قمار بازي نيز به عنوان اعتياد در نظر گرفته نمي شود
را براي قماربازي بيمارگونه مورد استفاده قرار مي دهد . بنابراين « مرضي » را براي مواد و « وابستگي » بلكه اصطلاح
ديويس( 2001 ) معتقد است كه اصطلاح (استفاده مرضي از اينترنت) مناسب تر از اصطلاحات ديگر است. به نظر ديويس
2001 ) استفاده از اينترنت صرفاً يك رفتار اعتيادي نيست بلكه مجموعه اي از عوامل شناختي و رفتاري را در زمينه )
اينترنت تشكيل م يدهد كه روي زندگي فرد اثر منفي م يگذارد.
2000 ) اصطلاح وابستگي رفتاري به اينترنت را به كار مي برند. بنابراين اين اختلال مي تواند ) هال و پارسونز 2
كاركرد شناختي، رفتاري و عاطفي يك فرد بهنجار را تحت تأثير قرار دهد و بدين جهت نيز رفتار در محدوده بهنجار قرار
دارد. پس نوعي رفتار غيرسازشي است كه مي تواند از طريق مداخله رفتاري شناختي قابل تعديل باشد.
1996 ) اختلال وابستگي به اينترنت را نوعي اختلال رفتار ي كه به عنوان مكانيسم مواجهه مورد ) گلدبرگ 3
گرفته شده است مي داند . گريفيتز ( 1998 ) معتقد است كه DSM-IV ( استفاده قرار مي گيرد و از معيارهاي ( 1995
اختلال وابستگي به اينترنت ممكن است از يك يا چند جنبه اينترنتي از قبيل: تايپ كردن، نبودن رابطه رويارويي، محتوا
و فعاليت هاي اجتماعي ناشي شود.
اورزاك ( 2001 ) وابستگي به اينترنت را به عنوان اختلال در نظر مي گيرد نوعي اختلال كه مردمي كه رابطه صفحه
رايانه را جذا بتر از واقعيت زندگي روزمره م يبينند، از آن رنج م يبرند. به نظر او هر كسي كه رايانه دارد در معرض
وابستگي است، اما افرادي كه خجالتي، افسرده، تنها و بي حوصله هستند يا آنهايي كه از وابستگي ديگري بهبودي
مي يابند، آسي بپذيري بيشتري دارند.
الگوهاي رفتاري در اينترنت
يكي از بهترين مباني عملكرد اينترنت در رابطه قرار دادن طرفين ارتباط است و براي برقراري كيفيت متناسب از
است، چرا كه در « دانش برقراري رابطه » نظر ارتباطات متقابل آنچه كه براي عاملين در شبكه ضروري است تدوين قواعد
پرتو آن مي توان يك نگرش مبتني بر تنظيم خود به خودي را ميان طرفين برقرار كرد و به اين طريق فقدان كنترل
مركزي را به نوعي جبران كرد. در اين كنترل در عين حال نه حضور فيزيكي مشخصي مطرح است و نه فرايند شناختي
كه قابليت اطمينان كافي داشته باشد. آداب معاشرت در شبكه همانند برخي از قواعد زندگي روزمره نظامي هنجاري
١. Caplan E.Scott (2002)
٣.Hall,A.S & Parsons,j (2000)
١.Goldberg,L (1996)
واخلاقي است و در حقيقت مجموعه قواعد كم و بيش ثابتي است كه تعيين مي كند چه چيزي مناسب است. قواعدي كه
از كاربردها و عملكردها اخذ شده است و پر تشريفات رواج دارد و معمولاً نانوشته است. اين قواعد با رفتار مؤدبانه معمول
( در جامعه تفاوت دارد، رفتاري كه در آن سهم فردي و ذهني هر اقدام اهميت دارد. (محسني، 1380 ،ص 52
مي توان نتيجه گرفت كه محتواي آداب معاشرت در شبكه 1 مبتني بر حداقل 6 دسته از قواعد است كه عبارتند از:
قواعد مرتبط با رفتارهاي مؤدبانه.
قواعد مربوط به همكاري در توليد پيام ها.
قواعد ناظر بر محتواي پيام ها.
قواعد مرتبط با محدوديت هاي فني.
قواعد مرتبط بامسأله شناسايي نويسندگان و گيرندگان.
قواعدي كه با مسائل حقوقي به معني خاص كلمه در رابطه قرار مي گيرند.
به طور كلي كاركردها وخدمات زيربخشي از امكانات اينترنت است كه مورد بهره برداري عمومي واقع مي شود .
( (آقاجاني، 1385
(1999) الگوي شناختي رفتاري گروهول 2
در سال هاي اخير تحقيقات قابل توجهي در زمينه درك مراحل، تغييرات مرحله به مرحله در رفتار و كاربرد آن در
تشخيص و درمان اختلال وابستگي به اينترنت صورت گرفته است. يكي از الگوهاي رايج در زمينه توجيه و تغيير رفتار
براي تشخيص، پيگيري، درمان اختلال وابستگي به اينترنت، الگوي نظري گروهول ( 1999 ) است . در اينترنت به
دليل،حضور در محيطي خيلي بزرگتر از ساير محيط ها، طرح موضوع هاي شگفت انگيز و خلق صحنه هاي اعجاب آور، طرح
موضوعات پرتحرك، ماجراجويانه، جذاب، تلاش براي پاسخ دادن به هيجان جويي و تنوع طلبي، درارائه اطلاعات بدون
هيچ محدوديتي و .... فرد براي مدت طولاني تري، با نوعي وسوسه مجذوب مي شود و به دنبال آن سر خورده شده و از آن
اجتناب مي كند و منجر به كاهش استفاده از اينترنت مي گردد و سپس ميزان استفاده به تعادل مي رسد كه آنگاه ميزان
(1- استفاده طبيعي م يشود. (در شكل 2
نظريه گروهول ( 1999 ) ترسيم شده است.
١.Netiquette
٢.Grohoh,j.m (1999)
آاربر
جديد
آاربر فعال
فعاليت تازه
مرحله اول
مرحله دوم
مرحله سوم
1) الگوي نظري گروهول - شكل ( 2
پيامدهاي وابستگي به اينترنت
-1 پيامدهاي زيستي جسماني
دكتر يانگ معتقد است كه اگرچه زمان تنها عامل تعيين كننده در تعريف وابستگي به اينترنت نيست عموماً
وابستگان بين 20 تا 80 ساعت در هفته از وقت خود را با جلساتي كه ممكن است هر كدام حتي تا 20 ساعت طول بكشد
صرف مي كنند و اين كار باعث مي شود اختلالاتي در ميزان و زمان خواب كاربر به وجود آيد . در موارد شديد حتي
قرصهاي كافئين براي تسهيل زمان بيشتر در اينترنت بودن مصرف مي شود. اين اختلال، خستگي بيش از اندازه در بدن
ايجاد مي كند كه كاركرد درسي و شغلي را تحت تأثير قرار مي دهد و ممكن است نظام ايمني بدن را ضعيف كند و فرد
آسيب پذيري بيشتري به بيماري ها پيدا كند. افزون بر اين به علت ورزش نكردن و فقدان حركات مناسب، مشكلات
عصب هاي مچ و درد در پشت، چشم درد و مانند آن به وجود آيد. بنابراين اگرچه اثرات جانبي جسمي استفاده از اينترنت
در مقايسه با وابستگي به مواد، جزئي است، اختلالات خانوادگي، درسي و شغلي آن مشابه وابستگي به مواد است .
( (جهانگير، 1383
-2 مشكلات خانوادگي
استفاده بيش از حد از اينترنت بر روابط زناشويي، فرزند - والدين ، دوستان نزديك و مانند آن تأثيرات عميقي
مي گذارد. در زمينه روابط زناشويي، اينترنت در وظايف و كارهاي روزمره دخالت م يكند و در همسر فرد وابسته احساس
هاي منفي را ايجاد م يكند. وابستگي در بقيه كارهاي روزمره مانند خريد كردن، بهداشت بدني، مراقبت از كودكان و مانند
آن نيز مداخله مي كند. اگر چه همسر فرد وابسته ممكن است در ابتدا فكر كند كه اين مرحله اي است كه به زودي سپري
خواهد شد و رايانه جذابيت خود را از دست خواهد داد، اما وقتي به تدريج به مشكل بودن موضوع پي مي برد و شكايت
مي كند، معمولاً در اين زمينه با انكار مواجه مي شود. گزارش هاي زيادي مربوط به افزايش آمار طلاق به خاطر چنين
استفاده هايي از اين چنين تكنولوژي گزارش شده است. زيرا افراد ممكن است آن چنان درگير در اينترنت باشند كه از
وقت صرف كردن با افراد زندگي واقعي خود باز بمانند، فرد وابسته ممكن است آن چنان خودش را از ن ظر اجتماعي
كناره گير كند كه در كارهايي كه قبلاً مورد علاقه او بوده است، مثلاً بيرون رفتن، شركت در مهماني، ورزش، مسافرت و
مانند آن نيز شركت نكند.
-3 مشكلات درسي
كه در سال 1997 منتشر شد، مشخص شد كه 86 درصد از معلمان (U.S.A Today) براساس نظر سنجي مجله
معتقدند استفاده از اينترنت باعث شده تا دانش آموزان در انجام تكاليف خود كوتاهي كنند. زيرا اطلاعات اينترنتي آنقدر
بي سامان و به موضوعات برنامه درسي نامربوط هستند كه به آنها كمكي در به دست آوردن نمره بالا در آزمون هاي
استاندارد نمي كند. به علاوه نظرسنجي ديگري توسط كيمبرلي يانگ نشان مي دهد كه 58 درصد دانشجويان و
دانش آموزان، كاهش چشمگير در عادات مطالعه، افت نمرات درسي، غايب شدن از كلاسها، مشروط شدن و مانند آن را
دارند. افزون بر اين كنترلي وجود ندارد كه اين افراد هميشه وقت خودشان را در فعاليت هاي علمي صرف كنند . 43
درصد اين شاگردان به خاطر دير خوابيدن ناشي از استفاده از اينترنت در مدرسه با عدم موفقيت روبرو شده اند. (محمدي
( 1386 ،ص 35 ،
-4 مشكلات شغلي
سوءاستفاده از اينترنت يك مشكل جدي در بين مديران بوده است. در تحقيقي كه بر روي حدود يك هزار شركت
تراز اول در آمريكا انجام گرفته است، معلوم شده است كه 55 درصد افراد اعلام كرده اند كه سوء استفاده از اينترنت در
كارآمدي و اثربخشي آنها تأثير منفي گذاشته است. ديده شده كه برخي از شهروندان در ساعات كاري خود به جاي آن كه
( به انجام وظايف بپردازند وقت خود را در پايگا ههاي اينترنتي و سرگرمي هاي آن م يگذرانند. (عزيزي، 1381 ،ص 28
-5 در معرض هرزه نگاري بودن
هرزه نگاري مي تواند به عنوان توصيف يا نمايش فعاليت هاي جنسي در هر رسانه ارتباطي به قصد احساس شهواني
تعريف شود، يا به عبارت ساده هرزه نگاري، تصويرگري اشخاص به عنوان يك شيء جنسي براي لذت ديگران است. اگرچه
اين كار ممكن است در بعضي از كشورهاي جهان غرب، غيرقانوني نباشد، اما هرزه نگاري كودك در همه جاي دنيا
غيرقانوني و مشمول زنداني شدن است كه به بيان گسترده، به موقعيت هاي گوناگون كه در آن فعاليت جنسي با اشخاص
زير هجده سال را در بر م يگيرد اطلاق مي شود.
مطالب و تصاوير بي پرده جنسي به راحتي در قفسه مجلات فروشگاه هايي كه نوارهاي ويدئويي اجاره مي دهند و
همچنين از طريق 900 خط تلفني از تابلوهاي اعلانات ويژه بزرگسالان را در اينترنت به آساني در دسترسي است. يكي از
بحث انگيزترين ويژگي هاي اينترنت وجود اين مطالب و تصاوير در شبكه هاي كامپيوتري به ويژه براي كودكاني است كه به
كامپيوتر و مودم (واسطه ارتباطي) دسترسي دارند كه انگيزه اي اصلي و زمينه ساز براي تلاش در جهت كنترل و محدود
ساختن درون مايه اينترنت است. ميزان هرزه نگاري هاي موجود در اينترنت هراس آور است. گروه پژوهشگران طي بررسي
917 مورد تصوير و توصيف و داستانهاي كوتاه و بريده فيلم هايي كه به گونه اي آشكار مضمون جنسي / 18 ماهه با 417
83/ داشت روبرو شدند. در آن دسته از گروه هاي خبري شبكه هاي كاربري كه در آنها تصاوير ديجيتالي ذخيره مي شود، 5
درصد تصاوير از نوع غير اخلاقي است. البته اين تصاوير با اهداف متفاوتي تجاري آگاهي دهنده كنجكاوي و بدون انگيزه
( سودجويي و غيره ارائه مي شوند.(وليس، 1384 ،ص 91
تخيلات شهواني از طريق اتاق هاي گپ زدن و تصاوير جنسي يكي از راه هاي به ظاهر سالم ارضاي جنسي بدون
ترس از امراضي مانند ايدز و مانند آنها به حساب مي آيد و راه جديد و متفاوتي از زندگي واقعي براي ارضاي نيازهاي
جنسي منع شده خود فرد وجود مي آيد. افزون بر اين حفظ هويت فرد كه شناخته نمي شود در اختيار بودن آن در هر
زماني كه فرد نياز را درخود احساس مي كند و ضعيف شدن هنجارهاي اجتماعي در اين زمينه از عواملي هستند كه در
وابسته ها رفتن به اينترنت را تقويت مي كنند. از طرف ديگر كساني كه احساس مي كنند جذابيت خاصي ندارند، مخصوصاً
به خاطر اين كه در اينترنت مي توانند در زمينه سن، ظاهر، قيافه و جنبه هاي ديگر دروغ نيز بگويند و كسي متوجه آن
نشود، فرصت خوبي در اينترنت براي ارضاي مسائل جنسي خود پيدا م يكند.
گروه هاي آسيب پذير
اگر چه هر فردي مي تواند وابسته به اينترنت شود، اما بعضي گرايشات وجود دارند كه سبب مي شوند افرادي با اين
گرايشات آسيب پذيرتر از ساير افراد شوند. بطور مثال افرادي كه زمان نامحدودي در اختيار دارند مستعد اين وابستگي
هستند، مانند يك زن خانه دار، يك جوان بي كار كه نه مشغول كاري است و نه درس مي خواند، همين طور نداشتن هدف
و كار مشخصي در زندگي هر روز فرد را به سوي اين وابستگي رواني سوق مي دهد . دسترسي هميشگي به اينترنت
مي تواند يك فاكتور مهم در استفاده فراوان از اينترنت و سپس وابستگي زماني به آن باشد. به طور مثال دكتر آندرسون
1998 ) در مطالعه اي آزمايشي و اكتشافي در بين دانشجوها به اين نتيجه رسيد كه 28 % از كاربران هميشگي اينترنت )
دانشجويان هستند. به اين دليل كه درصد بالايي از دانشكده ها و دانشگاه ها و خوابگاه ها هميشه به اينترنت متصل هستند.
(1998) و اين امكان را به دانشجويان مي دهند كه شبانه روز بتوانند بطور رايگان از اينترنت بهره بگيرند .از نظر كاندل 1
دانشجويان و دانش آموزان جزء گروه هاي آسي بپذير هستند به اين دلايل كه:
تغييرات گسترده و پي شرونده رواني و ذهني كه در طول اين دوره در زندگي دانشجو اتفاق مي افتد.
دسترسي رايگان و راح تتر و هميشگي به اينترنت.
انتظارات دانشجويان كه بايد از اينترنت استفاده كنند (به علت تكاليف اينترنتي زياد و با بحث هاي كلاسي آنلاين).
تجربه آزادي از كنترل والدين.
عدم بازرسي و نظارت بر آنچه كه آنها در آنلاين مي گويند يا انجام م يدهند.
ميل براي فرار از محر كهاي تن شزاي دانشكده.
١.Kandell, (1998)
در تحقيقي كه اثرات اينترنت را بر جوانان مي سنجند به اين نتيجه رسيدند كه سرعت اتصال بالا در اينترنت سبب
زمان طولاني تري از مصرف مي شود. طبق اظهارات اين تحقيق سريع ترين اتصال، 10 مگابايت در هر ثانيه است كه بسيار
( گران م يباشد.(كاندل، 1998 ،ص 40
پس قابل قبول تراين است كه يك كاربر وابسته براي اتصال با سرعت بالا، عضوي از يك مؤسسه تحصيلي باشد كه
آن مؤسسه استفاده رايگان از آن خط اينترنت با سرعت بالا در اختيار او قرار دهد.
كلام آخر
در شرايطي كه ابزارهاي توليد و توزيع تفكر، دانش و فرهنگ در اشكال جديد خود و با موارد مصرف چندگانه اي
كه دارند، افق جديدي را پيش روي افراد مي گشانيد، رقابت براي تصرف و تسلط بر چنين محيطي حائز اهميت بسيار
است. اقتدار در اين حوزه به معناي شركت فعالانه در توليد و توزيع اطلاعات است كه در چارچوب استراتژ يهاي از پيش
تعيين شده اي تعريف مي شود. در اغلب مواقع، مخاطبين اينترنت حق انتخاب داشته و به صورت منفعلانه عمل نمي نمايند،
اما چنانچه در گروه مصرف كنندگان اطلاعات قرار گيرند، موضعي منفعلانه اتخاذ مي نمايند، چرا كه در فرآيند توليد و
توزيع آن دست نداشته و نمي توانند در گسترة دانش و فرهنگ سهمي داشته باشند. به طور كلي، اينترنت مجموعه اي از
فرصت ها و تهديدات است كه سامانه هاي تعاريف در بهر ه وري را دگرگون ساخته است . استيلاي سياسي، فرهنگي و
اقتصادي بر اينترنت به مفهوم دخالت منظم طبقه حاكم برتوده ها، نظم دهي مجدد ارزش ها ، رفتاره ا و هويت ملت ه ا
است. جامعه اطلاعاتي، تحت تأثير فرهنگ غرب، تبعيض خاصي را در تبادل عناصر فرهنگي ايجاد نموده است كه با تغذيه
جوامع و تأثير بر ذهنيت ها نوع جديدي از مناسبات اجتماعي را طراحي مي كند. در اين ميان، ارتباطات ميان كنشي بين
افراد، شخصي تر شده و انسانها بيش از پيش گوشه گير، منزوي و كم نشاط مي گردند . اين مناسبات زمينه را براي
گسترش اجتماعات مجازي به مثابه زوال .(Thompson, 1999:p مصرف زدگي، ركود ذهني و انفعال آماده م يسازد ( 124
اجتماعات واقعي و ايجاد خرده دنياهايي است كه فراسوي زمان و مكان، هويت هاي ملّي و محلي را به هويت هاي جهاني
تبديل مي كنند. در فرهنگ پست مدرنيسم، جامعه به دليل هجمه اطلاعاتي دچار سرگرداني، عدم طبقه بندي و استفاده
به موقع از اطلاعات و حتي شوك گشته و به نوعي نارسايي فرهنگي را تجربه مي كند. تضاد نظام ارزشي در كشورهاي
داراي سابقه فرهنگي و هويت ديني با نظام سكولار حاكم بر جامعه اطلاعاتي ، تناقضاتي را ايجاد نموده است كه در
بازشناسي و تشخيص خوب از بد، حتي انديشمندان را نيز دچار مشكل مي نمايد تا چه رسد به نوجواناني كه هنوز در آغاز
راه شناخت و درك استقلال شخصيتي هستند. از ديدگاهي منطق گرا و عقلاني، نفي و ايستايي در مقابل اينترنت، نه تنها
پاسخگوي نيازهاي نسل امروز نيست، بلكه مي تواند به عاملي جهت تخريب و فرسايش فرهنگ و توسعه تبديل شود .
امروزه ديگر نمي توان اينترنت را ناديده گرفت و در چرخه تبادل اطلاعاتي، با انكار و بي تفاوتي، دور باطل انفعال و
مصرف زدگي را تسلسل بخشيد. آشنايي دختران و پسران جوان ايراني و مسلمان با اينترنت، تقارن خجسته اي براي رشد و
تكامل انديشه هاي نو و باهويت خواهد بود، به شرط آن كه با هدايت و كنترل اين استعدادهاي بالقوه از ميزان آسيب ها
كاسته شده و از اين منبع عظيم انرژي و هوش در پويايي و توسعه فرهنگي استفاده شود . به همين منظور، والدين و
مسئولين براي استفاده بهينه نوجوانان از اينترنت، ضمن كنترل منطقي آنها، بايد از ي كسو با ايجاد روابط صميمانه فضايي
راحت براي ابراز عقيده و نظر نوجوان فراهم آورند و از سوي ديگر، با افزايش آگاهي و دانش خود نسبت به فناوري
اطلاعاتي تلاش نمايند تا حالت منفعلانه اي در قبال نسل جديد نداشته باشند. در انتها نكاتي چند به عنوان پيشنهاد در
اين راستا مطرح م يگردد:
1. توليد فكر و ايجاد برنامه اي استراتژيك به منظور تأثيرگذاري در فضاي اينترنت در سطح كلان؛
2. ايجاد نظام ارزشي و انگاره هاي ملّي و ديني در توليد محتواي اينترنتي؛
3. ايجاد فضاهاي جذاب و پرنشاط براي ارضاي هر نوع سليقه مخاطبين؛
4. بهره گيري از نظرات و تواناي يهاي نوجوانان براي طراحي برنام ههاي اينترنتي بنابر ديدگاه هر دو جنس؛
5. مشاركت مستمر نوجوانان دختر و پسر در روزآمد نمودن ساي تهاي اينترنتي؛
6. ارتقاء سطح آگاهي جامعه، خانواد هها و نوجوانان از چگونگي استفاده از اينترنت؛
7. آسيب شناسي استفاده از اينترنت به خصوص در نوجوانان و جوانان؛
8. افزايش آگاهي نوجوانان به خصوص دختران از نحوه مقابله با تهديدات و مخاطرات اينترنتي؛
9. ايجاد كانون مهارت هاي استفاده از اينترنت و وبلاگ نويسي در مدارس با نظارت اولياء و مربيان؛
10 . تقويت پليس ويژه جرائم اينترنتي و مراكز حمايت از دختران آسيب ديده؛
11 . آموزش و ظرفي تسازي در مورد سازمان هاي غيردولتي جوانان در افزايش مهارت هاي دختران جوان.
در نهايت چنين به نظر مي رسد كه در ايجاد فضايي هوشمندانه براي تبيين استراتژي هاي فرهنگي، بايد به گونه اي
عمل نمود تا با تبديل تهديدها به فرصت ها نه تنها از فرسايش نيروي جوان جلوگيري شود، بلكه در فرآيند توليد فرهنگ
با ابزاري جديد بتوان به حداكثر كارايي در اين زمينه دست يافت.
فهرست منابع
http://nopadid.mcls.gov.ir/Forms/Mehvar2.aspx
مجله الكترونيكي پژوهشگاه اطلاعات و مدارك ،« تأثير كامپيوتر و اينترنت بر كودكان و نوجوانان » ،( صادقيان، عفت ( 1386 ×
www.irandoc.com ، علمي ايران